نقش های اسلیمی:

از دیگر حوزه های هنرهای ایرانی میشه به نقش های اسلیمی اشاره کرد.عبارت اسلیمی صورت دیگر واژه ی اسلام است به همین دلیل گاهی آن را اسلامی هم می گویند. هنر اسلیمی یکی از هفت نقش اصلی در نگارگری سنتی ایران است.

نقش های اسلیمی شامل نقش و نگار که شامل خط های پیچیده و منحفی ها و قوس های دورانی می باشد که در تزیینات و کتیبه ها و اکنون بر روی فرش ها و هر چیز دیگری که نیاز باشد به آن زیبایی ببخشند کاربرد دارد. گاه این هنر به صورت جدا و به عنوان نقش اصلی و زمانی دیگر در کنار طرح های دیگر در کتاب آرایی،معماری و هنر های دیگر به کار برده می شود.

تاریخچه:

انتزاعی کردن نقش‌های جانوری و گیاهی دست کم از هزارهٔ ۴ق‌م، یعنی در هنر مصر باستان رواج داشته. در هنر به کار رفته در تخت جمشید که توسط معمارانی با ملیت‌های مختلف ساخته شده‌است بیشتر  به تجسم انسان و حیوان گرایش پی میبریم. متوجه میشویم به نقش‌های گیاهی کمتر توجه کرده اند.

از آثار بر جای مانده از دورهٔ اشکانی می‌توان نقش‌های گیاهی را دید. برخی از نقوش این دوره را می‌توان پیشینهٔ طرح‌های گیاهی در ایران به‌شمار آورد. و امروزه به نمونه‌های بسیار استادانه از طرحهای گیاهی بر سنگ‌نگاره‌ها، گچ‌بری‌ها و اشیاء فلزی برمی‌خوریم. در آثار این دوره همچون گذشته، اسلیمی گاه به صورت نقش اصلی و گاهی به جای حاشیهٔ تزیینی به‌کار رفته‌است.

در دورهٔ ساسانی نقش‌های گیاهی بیشتر در حجاری‌ها و گچبری‌های این دوره مشخص است. می توان در این نقش ها چیره‌دستی هنرمندان ایرانی در معماری تأثیر زیاد هنر بیزانسی را بر هنر ایران ساسانی را مشاهده کرد.

پس از آن معماران مسلمان نمی‌توانستند از طرح‌های حیوانی و مجسمه‌ها در معماری استفاده کنند زیرا در دین اسلام بت‌پرستی و حرام به‌شمار می‌آمد، فقط از طرح‌های گیاهی استفاده می‌کردند که از معماران بیزانس آموخته بودند. به تدریج با متمدن شدن جامعهٔ مسلمان طرح‌های گیاهی اولیهٔ بیزانسی که بسیار ساده بودند، به طرح‌هایی بسیار پیچیده و به شکل امروزی آن درآمدند که می‌توان کاربرد آن را در معماری مساجد و بناهای اسلامی مشاهده کرد. در دورهٔ عباسیان طرح‌های اسلیمی به وفور در معماری اسلامی استفاده می‌شدند، می‌توان گفت نقطهٔ اوج طرح‌های اسلیمی در گچبری‌های معماری اندلس به‌شمار می‌آید.

نقش های اسلیمی پس از اسلام تاکنون:

هنرمند های ایرانی پس از اسلام از نقش های اسلیمی برای زیباتر ساختن آثارهنری دیگر خود مثلا در سفالگری بیشتر استفاده میکردند ولی با این حال به صورت تکی هم هنوز کاربرد دارد. با گذشت زمان نقش های اسلیمی به بناها راه یافتند و به صورت گچ بری ها و آجر بری ها و کاشی کاری ها روی بناهای تاریخی به خصوص مسجدها و دیگر مکان های مذهبی رواج پیدا کردند.

امروزه آثار نقش های اسلیم را در همه جا می توان یافت. در نقش های فرش ها، بر روی کاشی کاری های مکان ای دیدنی مثل خانه ی مشیرالملک در اصفهان، بر روی انواع پوشاک و کیف و کفش و گلدان ها و در نهایت میشه گفت هر چیز تزیینی می توان از این نقش ها لذت برد.

انواع نقوش اسلیمی

• اسلیمی ساده
• اسلیمی خرطومی
• اسلیمی دهان اژدری
• اسلیمی پیچک
• اسلیمی ماری

نقش‌ها و طرح‌های اسلیمی ساده ، خرطومی و دهان اژدری از طرح‌هایی هستند که در هنر ایرانی بیشترین کاربرد را دارند. از دیگر طرح‌های اسلیمی می‌توان به اسلیمی حیواندار ، گلدار و برگی اشاره کرد که کاربرد کمتری نسبت به بقیه طرح‌های اسلیمی دارند.

در بین طرح و نقش‌های اسلیمی ، طرح دهان اژدری از طرح‌ها و نقش‌های معروف محسوب می‌شود. در این طرح انتهای شاخه دو بخش متقارن وجود دارد که منشعب می‌شود و مثل دهان اژدها است.

انواع ساختمان طرح و نقش اسلیمی

• بند (ساقه) : نقش ساقه یا بند در طرح و نقش اسلیمی همانند نقش ساقه گیاهان است. عموما در این طرح سایر اجزای طرح بر روی ساقه واقع شده‌اند.
• سربند اسلیمی : از سربند اسلیمی به عنوان اتصال بندهای اسلیمی به منظور افزایش دوام آنها استفاده می‌شود.
• سر اسلیمی : سر اسلیمی شامل قسمت‌هایی از طرح اسلیمی می‌شود و از آن به عنوان سمبل نقش اسلیمی استفاده می‌شود ؛ که در گیاهان نماد برگ ، گل و غنچه می‌باشد و در حیوانات هم عاج.

هنر گلدوزی چیست؟

هنر تزئين پارچه ها با گذشت زمان بسيار تکامل يافته است ، که منجر به ايجاد روش های مختلفی شده که در دکوراسيون پارچه به کار رفته است. روش های موجود بی پايان هستند و به اثری که شخص مي خواهد خلق کند بستگی دارد اعم از هنر گلدوزی.

یکی از این هنر های جذاب هنر گلدوزی است که به معنای دوختن طرح های مختلف زیبا روی پارچه می باشد. این هنر را هم میتوان دستی هم با کمک دستگاه انجام داد.

از گلدوزی جهت تزئین اکثر موارد مثل مانتو،شال، حتی کفش،کوسن،جامدادی و… می توان استفاده کرد.

 

 

تاریخچه:

قدیمی‌ترین نمونه‌های گلدوزی‌شدهٔ ایرانی که در دست است متعلق به دوره سلجوقی است.

فرآیندهای استفاده شده برای خیاطی و اصلاح و تقویت پارچه باعث ایجاد تکنیک های خیاطی شد و امکانات تزئینی خیاطی منجر به هنر گلدوزی شد.این یک واقعیت قابل توجه است که در توسعه هنر گلدوزی … هیچ تغییری در مواد یا تکنیک هایی وجود ندارد که بتوان آنها را از پیشرفت های مرحله ای ابتدایی به مرحله بعد ، احساس یا تفسیر کرد. از طرف دیگر ، اغلب در کارهای اولیه شاهد دستیابی فنی و استاندارد بالای صنایع دستی هستیم که به ندرت در زمانهای بعدی حاصل می شود

وسایل لازم برای گلدوزی:

پارچه گلدوزی: پارچه ای که برای هنر گلدوزی انتخاب می شود بهتر است پنبه، کتان و یا پارچه شماره دوزی باشد. پارچه ی مورداستفاده باید بدون لاکرا باشد تا هنگام دوخت، مشکلی ایجاد نشود.

کارگاه : برای فیکس کردن پارچه هنگام دوخت با دست از کارگاه استفاده می کنند. کارگاه ها بر اساس ابعاد و متریال ( چوبی، پلاستیکی و …)، انواع مختلفی دارند.

نخ گلدوزی: گلدوزی با توجه به نوع کار (طرح های ریز، طرح های بزرگ، ظریف دوزی و …) می تواند با انواع نخ ها انجام شود. از جمله نخ هایی که در این هنر به کار می رود می توان به نخ مخصوص گلدوزی، نخ ابریشم، نخ کوبلن، کاموا، دمسه و… اشاره کرد.

سوزن: سوزن گلدوزی نیز بر اساس طرح مورد نظر و جنس پارچه، از نظر ضخامت، انتخاب می شود.

خودکار حرارتی : در گلدوزی با دست از خودکار حرارتی عموما برای درآوردن طرح روی پارچه استفاده می شود. که اثر خودکار بعد از دوخت با اتو کاملا از بین می رود.

انواع دوخت در هنر گلدوزی:

هنر گلدوزی دستی می تواند به دو صورت ساده و برجسته صورت گیرد. گلدوزی های برجسته که گلدوزی برزیلی نیز نام دارند، با نوعی دوخت و گره های متفاوت می تواند طرح روی پارچه را به صورت سه بعدی نشان دهد.

 

تفاوت گلدوزی و سوزن دوزی:

• تفاوت بين سوزن دوزی و گلدوزی ايجاد طراحی در حالی که طرح های سوزن دوزی با پشم مليلی که روی يک بوم مش دوخته شده ايجاد می شود، گلدوزی از نخ برای ايجاد تصوير يا يک طرح استفاده می کند.
• متداول ترين پارچه در سوزن دوزی بوم بافی باز است در حالي که گلدوزي از پارچه هايي مانند ساتن ، ابريشم ، پنبه مخمل استفاده مي کنند.
• سوزن دوزی با دست انجام می شود در حالی که هنر گلدوزی هم می تواند دستی و يا با ماشين آلات انجام شود.

چرا شاهنامه خوانی؟

شاهنامه خوانی یکی از هنرهای ایرانی بسیار قدیمی و اصیل می باشد و می توان آن را به عنوان یکی از مهم ترین پایه های زبان فارسی و سند هویت ملی شناخت.

شاهنامه علاوه بر این که پند و اندرز و درس زندگی را بدون هیچ گونه پیچیدگی فلسفی بیان می کند و در عین حال که ما را با خوشی ها و سختی های زمانه آشنا می سازد، خواننده را به شادی و کامروایی نیز دعوت می کند.

این اثر همیشه طرفدار نیکی و تشویق به آگاهی انسان از مقام انسانی خود، تعادل در زندگی و گام برداشتن هماهنگ با سرشت آدمی و ارتباط نزدیک با طبیعت است. در نهایت آن، هم به نیازهای مادی توجه می شود و هم به نیازهای معنوی. در کل می توان این کتاب را گنجینه ی تعلیم و تربیت دانست.

تاریخچه ی شاهنامه

شاهنامه‌خوانی در مجالس اشراف به صورت نشسته و در قهوه خانه ها به صورت ایستاده اجرا می‌شده‌است. عشایر با شاهنامه‌خوانی نسل به نسل و سینه به سینه ارزش‌های موجود در این اثر را پاس می‌داشتند. این کمک کرده تا در این اثر ارزشمند بخشی از هویت عشایر ایران مشخص باشد.

شاهنامه‌خوانی در بین ایلات بوسیله‌ی بعضی از افراد که سواد مکتبی داشته و دارای صدایی خوش بودند اجرا می‌شد و آهنگ و آواز مخصوصی داشت که در بعضی مناطق با نواختن کمانچه همراه بود و شروع آن تقریبأ شبیه دستگاه چهارگاه و ادامه‌ی آن شبیه دستگاه ماهور ایران است. شاهنامه خوانی در اجراهای اقوام لر و بختیاری همراه با ساز تال (کمانچه محلی خرم‌آباد) وبا سبک خاص خود همراه می‌شود. این فرهنگ امروزه یه دلیل شهر نشین شدن خیلی از عشایر کمرنگ شده ولی خوشبختانه از بین نرفته است و هنوز هم پابرجاست.

شاهنامه خوانی در فرهنگ لری به شه‌نومه خونی معروف است.

 

.

تفاوت شاهنامه خوانی و نقالی چیست؟

شاهنامه خوانی به صورت جمعی هم قابل انجام است ولی نقالی نوعی اجرای تک نفره هستش. در شاهنامه خوانی گفتار و رفتار اغراق آمیز وجود نداره و شاهنامه خوان توسط لحن خویش  و حرکت داستان را بیان می کند.

شاهنامه خوانی برای کودکان

همانطور که می دانیم کودکان سازنده های آینده هستند و ما اگر بخواهیم این هنر زیبای زندگی را جاودان نگه داریم راه آن آموزش این هنر به کودکانمان می باشد.

 حال شاید برخی به دلیل حجم زیاد کتاب و شیوه ی نوشتاری قدیمی،یاد دادن آن را به کودکان کار سختی بدانند. منتها از این کار نترسید. اگر شاهنامه را به عنوان گنجینه ای از داستان های زیبا و پندآموز به آن ها معرفی کنیم. آن ها نیز جذب داستان های دلنشین و زیبای آن خواهند شد.

 

Continue reading

هنر دندانی بافی یا گل خورد که به جامه زرتشتیان یزد شهرت دارد . دارای شیوه بافتی ظاهرا ساده اما پرزحمت است .برای تولید آن ابتدا گره هایی کوچک در پارچه زده می شود که به تدریج نقش اساسی و اصلی آن به صورت گلی ساده یا به شکل خورشید نمایان می گردد و معمولا در اطراف آن یک رشته گلهای کوچک یا ستاره هایی به شکل حلقه بافته می شود . به وسیله این شیوه بافت روسری های پشمی هفت رنگ نیز تولید می شود .که دارای 4 ترنج 4 گوش به رنگ قهوه ای متمایل به سیاه در وسط ودر میان ترنج نقوش مدور با شیوه دندانی و به رنگ سفید آجری بافته می شود و سرانجام دو نوار قرمز و سیاه با حاشیه گلهای دندانی به صورت دایره هایی با خطوط حاشیه دار ترکیب ساده ولی دلنشین را تکمیل می کند شاید نام این پارچه گل خورشید بوده است که در تداول عامه به گل خورد تبدیل شده است . در مقدمه ابن خلدون آمده است این صنعت (نساجی و خیاطی) در میان مردم از روزگاران کهن وجود داشته است و عامه مردم از این رو که صنایع مزبور بسیار کهن می باشند آنها را به حضرت ادریس (ع) نسبت می دهند و چه بسا که نخستین سازنده هنر دندان بافی را هرمس می دانند و گاهی گفته شده است که هرمس همان ادریس است.

ارسی چیست؟

ارسی گونه ای پنجره چوبی و شبکه دار کشویی است که با بالا و پایین رفتن باز و بسته می شود. بلندای ارسی از کف تا آسمانه است. هنر ارسی سازی در ایران دارای اهمیت زیادی می باشد.

تعریف  ارسی

ارس در فارسی به چم (معنای) گشاده لوز روس و اروس است. در اروپا به این گونه درها گیوتین می گویند. استاد پیرنیا واژه ارسی را پارسی می داند برابر گشاده و باز. در فرهنگ ها ارسی را یک واژه روسی دانسته اند “ار” پیشوندی است برابر بالا رفتن که در برخی واژه های دیگر مانند ارچین دیده می شود و “سی” برابر پرتو و چشمه که در گویش های نیمروزی(جنوبی) ایران روایی است. پنجره های ارسی، کشویی بالارویی است که به طور عمودی رو به بالا و پایین برده می شود و عموما درگاه آن رو به صحن (حیاط ) دارد. بدنه ارسی با چوب به شیوه منبت کاری و مشبک (گره چینی) و نقش های متنوع هندسی و گیاهی ساخته می شود و سپس درون شبکه های چوبی شیشه های رنگی کار گذاشته می شود. ارسی ها معمولا مستطیل شکل هستند و بخش فوقانی آنها را تا زیر سقف به شکل مستطیلی یا هلالی یا ضربی که با شیشه های رنگی زینت داده می شد تکمیل می کرده اند. اینگونه در و پنجره برای تنظیم و ملایم کردن نور در خانه های آفتاب گیر مناطق گرمسیری کاربرد وسیعی داشته و بسیار مناسب بوده است. ولیکن ساخت ارسی در سایر مناطق نیز کم و بیش رواج داشته است. ارسی معمولا از 1 تا 6 لنگه ساخته می شده است و در بعضی مواقع در ارسی آیینه کاری نیز به کار می بردند. یکی از مکان های دارای اروسی همراه با شیشه های رنگی حسینیه شیراز در شیراز می باشد.

تاریخچه ارسی

قدیمی ترین آثار ارسی سازی در ایران مربوط است به عصر صفویه که در نقاط مختلف کشور و در بناهای مربوط به این عصر دیده شده است ارسی سازی پس از تلفیق با هنر قواره بری که در عصر قاجار اتفاق می افتد اوج و عظمتی دو چندان می یابد. متاسفانه این گونه هنرها با ورود آهن رو به نابودی گذاشته وگستردگی پیشین خود را از دست داده اند. هنر نازک کاری هنری ریزه کاری و نقش و نگار است که این ‏هنر از گذشته دور تا به حال نقش ویژه ای در میان افراد داشته و انتظار می‌رود ‏که در آینده دور پررونق تر شود روز به روز بر زیبای آن افزوده شود. هنر ارسی سازی پیوندی بین ‏نازک کاری چوب، شیشه بری و نجاری و طراحی است. کار با چوب به طور عمده به شش رشته نجاری، نازک کاری، ‏نجاری نازک کاری، منبت کاری، معرق کاری و خاتم کاری تقسیم می‌شود که ‏هر کدام زیبای خاص خود را دارد یکی از رشته‌های کهن و زیبای کار با چوب، ‏نجاری نازک کاری یا اروسی سازی است. در هنر ارسی سازی هیچ میخ و ‏چسبی به کار نمی‌رود و تمام نقش و نگار‌های ارسی به وسیله اتصالات ظریف ‏چوب (کام و زبانه) به هم وصل می‌شوند. برای این کار ابتدا طرح اولیه با ‏اطلاعاتی از هندسه و مثلثات روی کاغذ تهیه می‌شود و سپس با دقت و ظرافت ‏فراوان چوب‌ها بریده می‌شود و شیشه‌ها با مهارت خاصی کنار هم چیده می‌‏شود و تمام اتصالات با فنون زیبای نجاری به هم متصل می‌شوند. صنعت نجاری هنگامی‌ که با هنر ‏طراحی و ظرایف نازک کاری تلفیق شود حاصل آن پدیده ای زیبا و جذاب است ‏که اروسی یکی از این پدید‌ه‌ها است.

انواع نقش‌های ارسی‏:

ارسی‌ها دارای نقش‌های متعددی است که دو نوع از ارسی ها بیشتر از همه در استان ‏کردستان رایج ومتداول بوده است.

• پنجره های ارسی با نقش اسلیمی : همان طور از اسم آن پیداست نقشی است که در اکثر کشورهای اسلامی ‌رایج ‏است و خارجیان آن را به مردم مسلمان نسبت می‌دهند و نقش اصلی آن را از ‏گیاهان گرفته اند و در نقش‌های قالی و نقاشی‌های مختلف نیز دیده می‌شود.
• ‏‏ارسی و گره چینی : این نقش دارای نقوش هندسی شکل است که به مرور زمان در دنیای اسلام رایج ‏شده و در کاشی کاری‌ها و آجرنماها کاربرد فراوانی دارد و کل کار با هندسه و ‏مثلثات آمیخته شده است.‏هریک از نقش‌های اصلی که شامل ‏نقش اسلیمی ‌و گره چینی است خود دارای نقش‌هایی فرعی است که در این ‏میان، نقش جقه اهمیت ببیشتری از بقیه دارد.‏
• ارسی‌ با نقش جقه : جقه در معنای درخت سرو است که مظهر آزادی است و شکل تقریبی آن را به ‏صورت درخت سرو فرض می‌کنند و سر نقش به صورت خمیده است و بدین ‏معناست که مرد آزاده و آزاد فقط در مقابل معبود سر تسلیم فرود می‌آورد.

 

 

اثرات و دلایل استفاده از پنجره های ارسی:

• نور پنجره های ارسی: پنجره های ارسی باعث می شوند نور خورشید به اندازه کافی وارد فضای اتاق شود نه کمتر نه بیشتر.

• استفاده از روانشناسی رنگ ها در پنجره های ارسی: از نظر روان شناسی رنگ های مختلف شیشه ها در پنجره های ارسی و ایجاد نور های هم رنگشان بر روی انسان تاثیرات مختلفی می گذارد که هر رنگ کنار رنگ دیگر شدت این تاثیر را خنثی­ می کند و مقدار مناسب آن را تنظیم و تعدیل می کند. بیشتر رنگ های استفاده شده در شیشه های ارسی رنگهای لاجوردی قرمز سبز و زرد هستند و هر کدام به تنهایی یک تاثیر روانشناختی مجزای دارند.

• زیبایی پنجره های ارسی: سطح پنجره های ارسی را با استفاده از انواع نقش های گوناگون گره سازی و با شیشه های رنگین و ساده می آراستند و ترکیب های بدیعی پدید می آورند و بدین صورت هماهنگی بین این شبکه های هندسی و نورهای رنگی باعث ایجاد زیبایی دلپذیری می شود.

• نقش هندسی در ارسی:­ ناپسند دانستن تقلید از نقش ها و صورت های انسانی و حیوانی در نقاشی و سایر هنر های تصویری و تجسمی به تدریج موجب شد که تقلید از طبیعت در فرهنگ بسیاری از هنر های اسلامی چندان مورد توجه قرار نگیرد و جایگاه والایی نیابد. به همین جهت هنرمندان به ترکیب های هندسی و انتزاعی توجه بسیار کردند.

• محرمیت:­ پنجره های ارسی همچنین باعث محدّود کردن دید از بیرون به درون خانه و ایجاد محرمیت می شود.

• خواص صوتی: اگر قطعات یک گره نسبت به هم زوایای مختلف یا متعدد پیدا کند جابجایی صوتی ایجاد می کند در این جابجایی تابع قوانین علم آکوستیک است.

فرم های شش وجهی نیز دارای خواص صوتی هستند از کاربرد صوتی شش وجهی در طبیعت می توان کندوی زنبور عسل را مثال آورد که دقیقا عمل انتقال صوت یا رزونانس را انجام می دهد.

کارکرد سطح مشبک پنجره های ارسی:

تامین نور فضای درونی در معرض دید قرار دادن فضای بیرونی کاهش شدت تابش نور آفتاب و گرما ایجاد زیبایی در نمای ساختمان حفظ حریم و محرومیت فضای بیرون دور کردن حشرات مزاحم، شیشه های رنگی پنجره های ارسی با ایجاد نورهای رنگارنگ باعث دور شدن و خارج شدن حشرات مزاحم از فضای بیرونی اتاق های دارای پنجره های ارسی می شوند.  ارسی و گره چینی که یادگاری از زمان قدیم است در اغلب نقاط کشور مشاهده می شود و نمایی منحصر به فرد و متفاوت برای خانه های قدیمی ساخته است. تقارن کامل در شکل، فرم و رنگ که از طرح های اسلیمی نشأت گرفته و با تکه های کوچک چوب به شکل ستاره های چندپر پیاده شده، ویژگی مشترک پنجره های مشبک گره چینی در سرتاسر ایران زمین به شمار می آید که در اروسی ها شیشه های رنگی به رنگ های زرد، سبز، قرمز و آبی به آن اضافه شده است. در شمال ایران نیز ساخت ارسی مانند دیگر نقاط کشور مرسوم بوده، با این تفاوت که به دلیل رطوب هوای شمال از چوب درخت آزاد یا ازدار که دوام بیشتری دارد استفاده می شد ولی در مقابل در مناطق خشک جنوبی و مرکزی کشور از چوب چنار برای کار گره چینی استفاده می کردند.