در خراسان نوع دیگری از سبدبافی رواج دارد كه به زمان محلی پخل بافی گویند. مواد اولیه آن از ساقه گندم تهیه می‌شود.

مراحل كار:
بدین گونه كه هنگام برداشت گندم‌، خوشه‌ی گندم را با ساقه آن درو كرده، قسمت بند خوشه را كه دارای دانه‌های گندم است جدا می‌كنند ‌. قسمت بدون بند جهت بافت سبد بكار می‌رود‌. باید پوست رویی ساقه را كنده و ساقه‌ها را به مدت 48 ساعت در آب قرار می‌دهند تا كاملاً نرم‌، ‌انعطاف پذیر و آماده برای بافت گردد .

برای شروع بافت دو ساقه گندم را در دست گرفته كه اصطلاحاً « تو » نامند‌. ساقه‌ی دیگری كه «‌ساقه‌پیچ‌» گفته می‌شود‌، در وسط تو قرار داده و شروع به پیچاندن دور ‌توها می‌نمایند‌. به اندازه‌ای آن را می‌پیچند كه با تا دادن آن یك دایره كوچك تشكیل شود سپس بافت را خم كرده و توها همه زیر دست قرار می‌گیرند تا ‌فرم دایره‌ای كوچك مشخص شود.

برای بست زدن، ساقه‌پیچ را بعد از 3 دور پیچاندن ‌‌، ‌از زیر سوراخ ردیف قبلی‌ عبور داده و به روی كار آورده ، دوباره یك دور، دور« توها » پیچیده و از روی تك قلاب بوجود آمده بست می‌خورد و به زیر كار می‌رود. در این هنگام ساقه پیچ دوباره زیر كار قرار گرفته‌ و برای پیچاندن آماده می‌باشد . بنابراین با 3 دور پیچاندن یك بست زده می شود و بافت به همین صورت ادامه می‌یابد.

از مهمترین مراكز پخل بافی استان خراسان جنوبی است

زمانی كه طول ساقه پیچ كوتاه می‌شود ‌، در قسمت بست ،‌ ساقه‌پیچ كوتاه را به توها داده و ساقه جدید را در قسمت پشت بست قلاب كرده و شروع به پیچاندن می‌كنیم . به همین ترتیب دسته‌ی توها را حول مركز دور داده و با پیچاندن‌ بافتنی دور توها و بست زدن، كف محصول به اندازه‌ی دلخواه در می‌آید. برای ایجاد دیواره ‌، پس از كامل شدن كفی ، دسته‌ی تو را روی ردیف كناره‌ی كفی قرار داده و بافت را ادامه می‌دهیم . به طوری كه توها به صورت فنری روی هم قرار گیرند و دیواره‌ی محصول به ارتفاع دلخواه برسد.

جهت كور كردن انتهای بافت به جای یك بست 2 بست خورده و ساقه پیچ به داخل بافت می‌رود. برای محكم شدن بافت می توان به قسمت كور شده‌، پارچه دوخت.

گاهی اوقات‌، برای تزیین سبد از كامواهای الوان استفاده می‌كنند بدین ترتیب كه 1 یا 2 سانت از ساقه را بوسیله كاموا می‌پوشانند و از ساقه تزئین شده به عنوان ساقه پیچ استفاده می‌شود به نحوی كه قسمت كاموایی روی كار قرار گیرد. همچنین در بعضی از سبدها برای تزیین بیشتر ، لبه سبد بصورت زیگزاك بافت می‌‌شود . بدین ترتیب كه دور دسته‌ای از تو را ساقه پیچ پیچیده و با دست به حالت زیگزاك فرم داده و به لبه‌ی محصول متصل می‌كنند.

مراكز بافت‌:
بطور كلی از قدیم الایام د‌ر هر جایی كه گندم كشت می‌شده‌ ، ‌مردم آن منطقه با این نوع سبد آشنایی كامل داشته و بافت آن را انجام می‌داده‌اند . هم اكنون این هنر در حال منسوخ شدن می باشد ، تنها افراد مسن با آن آشنا هستند ‌. از مهمترین مراكز پخل بافی استان خراسان جنوبی می‌توان به بخش خضری شهرستان قاینات و تعدادی از روستاهای شهرستان سرایان از جمله : چرمه ، خاور و سراب اشاره نمود .

برای بافت سبـد در بیرجند‌ معمولاً از شاخه‌های نازك درخت استفاده می‌شود‌ كه اكثـراً از چـوب « بیدمشك‌»  و همچنین چوب «‌سرخ بید‌»  است كه بدون گل و میوه می‌باشد . سبـدهای تهیه شده از بیدمشك، به زبان محلی به سبدهای سفترك ( سفتوك) معروف است‌.

زره بافی چیست؟
زره بافي از در هم تنيدن مفتول هاي فلزي بر اساس الگوي تن پوش و كلاه خود بدست مي آيد و يكي از هنرهاي بسيار كهن بشري بشمار مي رود . اما متاسفانه نمي توان تاريخي دقيق براي شروع آن ذكر نمود و آنچه بر اساس روايت هاي شفاهي روشن گرديده ، و نيز بر اساس برخي اشعار، حضرت داوود(ع)به هنر فلز كاري به منظور توليد لباسهاي جنگي اشتغال داشته است.

 

ابزار و دستگاههاي مورد نياز
ميله هاي فلزي از شماره 1 تا 7 :به منظور عمل پيچاندن مفتول هاي فلزي (آهن،مس و برنج) بر روي آنها و به منظور تبديل اين مفتول ها به حلقه هايي كه عمل بافتن بر روي آنها انجام پذيرد،كاربرد دارد.

مفتول هاي مخصوص زره بافي : به طور معمول از جنس آهن ،مس،برنج ، استيل ، آهن و گالوانيزه مي باشد،و در1 ميليمتر مي باشند. / 1 و 2 ، 0/8 ، 0/ اندازه هاي 5

مراحل تولید زره

دريل : از اين دستگاه به منظور نصب ميله ها توسط آچارهاي مخصوص استفاده مي گردد كه در نهايت، عمل پيچاندن مفتول هاي فلزي(آهن،مس،برنج و استيل) بر روي اين ميله ها انجام مي پذيرد.

 

• كاتر:به منظوربريدن مفتول هايي كه به صورت فنر درآمده ،به كار مي رود.
• دم باريك : عمل بافتن حلقه هاي تهيه شده از مفتول ها براساس سايز بندي افراد توسط اين وسيله انجام مي پذيرد.
• سيم چين:به منظور بريدن قسمتهاي اضافي حلقه هاي فلزي و سيمها به كار مي رود.
• پرچ:ميخهايي كه به منظور تعبيه كردن بر روي بست و اتصال به زره كاربرد دارد.
• دستگاه پرچ كن:دستگاهي كه به منظور پرچ كردن بست بر زره كاربرد دارد.
• آچارهاي مخصوص :به منظور تعويض ميله هايي كه سر دريل بسته مي شودو همچنين براي نصب دستگاه كاتر به ميز كارو عوض كردن تيغه كاربرد دارد.
• تيغه الماس:تيغه اي كه به منظور جاگذاري در دستگاه پرس و بريدن سيم كاربرد دارد.

 

 

مراحل توليد زره
1- ابتدا جنس و ضخامت مفتول، متناسب با محصول مورد نظر انتخاب مي شود. جنس مفتول ها مس، برنج، آهن و 1 ميليمتر مي باشند. / 1 و 2 ، 0/8 ، 0/ … و سايز مفتول ها 5

2- با كمك دريل و ميله هاي مخصوصي كه روي دريل بسته م ي شود مفتول ها به شكل فنر در مي آيند. در اين مرحله دريل توسط گ يره اي كه به ميز كار بسته شده ثابت مي گرد د .ميله مورد نظر كه ضخامت آن با توجه به قطر داخلي حلقه ها متفاوت است ، به دريل بسته شده و با روشن شدن دريل مفتول دور آن پيچيده و فنر تشكيل مي گردد.

 

3- فنر به كمك كاتري كه به ميز كار بسته شده ، بريده مي شود و حلقه هاي مورد نياز كه واحدهاي ابتدايي بافت زره مي باشد بدست مي آيد.

4- حلقه ها به كمك دو عدد “دم باريك” كاملا صاف و آمادهء بافت مي شوند.

5- واحدهاي ابتدايي جهت بافت داراي 5 حلقه مي باشند. بدين صورت كه 4 حلقه درون 1 حلقه قرار مي گيرد.

6- تكثير اين واحدها و اتصال آنها به يكديگر موجب پيدايش بافتي منسجم مي گردد كه از اين زمينه مي توان با كمك الگوهاي مناسب به فرم هاي زره و كلاه خود دست يافت. به عنوان مثال 26 واحد براي زره سايز نوجوانان توليد مي گردد.

7- براي ايجاد نقش در بافت مي توان از فلزهايي با رنگ هاي مختلف استفاده كرد . به عنوان مثال مي توان جهت ايجاد نقش بر روي زمينه آهني از مفتول برنجي يا مسي استفاده كرد.

8- به منظور اتصال قطعاتي از بافت به يكديگر از پرچ استفاده مي گردد .پرچ ها را مي توان به صورت آماده از بازار تهيه كرد.

هوربافی یکی از صنایع دستی عشایر استان ایلام می باشد. هور، جوال بزرگ و دو لنگه‌ای است كه از دیرباز ظرف جابجایی غلات، آرد، حبوبات و بسیاری از محصولات سنگین جالیز مانند هندوانه، خربزه و گاه خیار در مناطق سخت‌گذر استان ایلام و مناطق همجوار بوده است. هور از دیرباز با نام‌های مختلفی معروف بود و كلمه هور برگرفته از راحتی بار و راحت رساندن آن به مقصد است. برای بافت هور، زنان ورزیده عشایر هنگام بهار و پشم‌چینی، پشم گوسفندان نر دو ساله را جدا كرده و پس از شستن و شانه زدن، می‌تابند تا به كمك دوك كه به دیك یا سیوی معروف است به صورت رشته‌های نخ محكمی درآید. سپس نخ‌ها را به صورت 2 یا 3 رشته به هم تاب می‌دهند تا به قول اهل محل بَن‌وا دریاگ به دست آید. وزن نخ‌های هر هور بسته به نوع استفاده از آن از 10 تا 16 كیلو متفاوت است و برای استحكام كناره‌های آن از نخ‌های مویی تابیده شده استفاده می‌كنند. هور همانند گلیم بر داری ایستاده بافته می‌شود و اساتید كار تارهای آن را همانند تار گلیم بر دار می‌بافند تا زنان و دختران همانند گلیم پودها را با نقش‌های متفاوت و گاه رنگی در آن بتنند. طول تخته‌ی هور كه بافته می‌شود حداكثر چهار متر است كه هنگام تمام شدن كار، آن را روی زمین پهن كرده تا مردان باتجربه لنگه‌های آن را با سلیقه و هنر خود انجام دهند. نحوه‌ی دوخت لبه‌های هور به گونه‌ای است كه اگر این وسیله به تدریج كهنه و پوسیده شود، حتی یك نخ از لبه‌دوزی آن پاره نخواهد شد و این هم شیوه‌ای بسیار مهم و سنتی است. یك هور متوسط برای حمل حداقل 210 كیلو غله كه بر گرده‌ی قاطر انداخته می‌شود كافی است و اگر مسیر حمل و نقل نزدیك باشد، گاه تا 300 كیلو گندم یا آرد را در آن جا می‌دهند. لایه‌های قطور هور مانع نفوذ رطوبت هوا و آفت انباری به داخل آن شده و هنگام كوچ از این جوال بزرگ برای نگهداری آرد و حبوبات و غلات استفاده می‌كنند و همواره باید آن را روی چهارپایه‌ای كه با زمین فاصله داشته باشد قرار دهند تا در اثر رطوبت مستقیم خاك، الیاف پشمی و مویی آن شكننده نشود و دوام آن ماندگار باشد. هور اگر درست نگهداری شود بیش از 30 سال قابل استفاده برای حمل و نقل در مناطق سخت‌گذر و چهار پارو است. قیمت یك هور نو كه هنرمندانه و مستحكم بافته شده باشد، برابر با قیمت یك فرش خوب یا حداقل سه تخته گلیم است. این نكته را یادآور شویم، قدیم‌تر بسیاری از عشایر كشور عراق، هور و جوال خود را از عشایر استان ایلام خریداری می‌كردند و در بین عشایر عرب، داشتن این وسیله مایه‌ی فخر و مباهات به شمار آمده است.

مشک ها در دو سایز کوچک و بزرگ درست می شوند.

قدمت مشک دوزی مشخص نشده، اما این کار الهام گرفته از مشک حضرت ابوالفضل (ع) بوده است. سابقه در مشک دوزی بیش از ۳۰۰ سال است ، در زمان های قدیم که برق کشی و یخچال و سردخانه به شکل امروزی وجود نداشته، کشاورزانی که برای کار برداشت محصول خود در زمین کشاورزی مشغول به کار بودند، برای خنک نگه داشتن آب آشامیدنی خود از مشک استفاده می کردند و مشک آب را زیر سایه گیاهی قرار می دادند تا به دور از گرمای آفتاب به طور طبیعی خنک بماند. سابقه در مشک دوزی بیش از ۳۰۰ سال است. تهیه پوست مرغوب برای تهیه مشک : اول پوست درجه یک در نمک گذاشته می شود و چند روز در همین وضعیت نگهداری می شود، بعد موهای آن به وسیله قیچی چیده می شود. هر گونه مواد زاید، چربی و هر چیز دیگری را از پوست جدا کرده. مرحله بعد ته چرم رو دوخته و با ریختن جَفت درون آن، قسمت داخلی پوست آماده میشود. در نهایت بین شش ماه تا یک سال باید به عنوان مشک استفاده بشود. در زمان های قدیم مردم برای خنک نگه داشتن آب آشامیدنی از مشک استفاده می کردند . مشک ها هم سایزبندی دارند : در دو سایز کوچک (۲ لیتری) و بزرگ (۳ لیتری) ساخته می شوند. طول عمرمشک در واقع وابسته به آب است و در صورتی که چرم آن خشک بشود به مرور زمان از بین می رود. مشک مثل ماهی می ماند که با آب زنده است. یعنی همیشه باید داخل مشک آب باشد وگرنه بعد از مدتی خشک میشود.. اما نمونه تزیینی آن که طبیعتاً نیازی به آب کردن ندارد طول عمر زیادی دارد.

تخت جمشید نمونه‌ بارزی‌ ‌از صنعت سنگبری دوره‌ هخامنشی است‌.

پیشینه هنر سنگ‌تراشی به‌ ۴۵۰۰ سال پیش از میلاد می‌رسد و کشف این‌‌ظروف‌ نشانگر آن است‌ که‌ در این ایام تراش اشیا مختلف مصرفی‌ و تزئینی از سنگ سبز در‌ کرمان رواج داشته که‌ البته هنوز هم‌ این‌ نوع سنگ استخراج و به‌ مشهد فرستاده‌ می‌شود. به طور کلی باید گفت که‌ سنگتراشی‌ در ایران قدیم‌ بیشتر به‌ تهیه وسایل‌ کشاورزی‌ و آلات و‌ ابزار شکار و کندن پوست‌ حیوانات اختصاص داشته و لوازم‌ سنگی به دست‌ آمده از غار‌ مسکونی‌ کمربند یا غار هوتو در نزدیکی بهشهر که‌ متعلق به‌ ۱۱۰۰۰ تا ۸۰۰۰ سال قبل از‌ میلاد مسیح است نیز دلالت‌ بر همین امر دارد. سنگ در ساختن بناهای تاریخی و آثار‌ باستانی‌ هم‌ نقش بسیار مهم و اساسی‌ داشته است‌. از جمله مهمترین‌ ابنیه تاریخی می‌توان‌ از کاخ‌های دوران هخامنشی و حجاری‌های دوره‌ ساسانی‌ نام برد. تخت جمشید نمونه‌ بارزی‌ ‌از صنعت سنگبری دوره‌ هخامنشی است‌؛ به ط‌وری که از دو اتاق خزانه‌ تخت جمشید بیش از ۶۰۰ ظرف سنگی سالم‌ و شکسته بدست ‌‌آمد. سنگتراشی‌ دوره‌ ساسانی‌ را از کنده‌کاری‌ و نقوش برجسته بر روی‌ چهار سنگ می‌توان شناخت ‌‌که بیشتر آن‌ها در دامنه کوه‌های فارس‌ بوجود آمده است‌. سنگتراشان در همدان از انواع سنگ‌ها نظ‌یر مرمر،‌ نسوز، سیاه، زرد، قرمز و سفید استفاده‌ می‌کنند در حال حاضر برخی‌ از کارگاه‌های سنگتراشی‌ تکنولوژی‌ را‌ برای سرعت‌ بخشیدن به‌ کارشان به‌ خدمت‌ گرفته و اغلب از دستگاهی‌ که‌ شبیه اره‌های‌ چوب بری است‌ استفاده‌ می‌کنند ولی‌ در هر حال باید گفت که‌ سنگتراشی‌ به‌ کار مداوم‌ و‌ تلاش زیاد نیاز دارد، از این رو در قیمت تمام شده یک‌ محصول سنگی عامل‌ کار نقش مهمی‌دارد و حدود ۸۰ درصد قیمت را تشکیل می‌دهد.