یکی از عناصر تزیینی معماری است از روی نظم و قاعده که در بعضی موارد به شکل استالاکتیت آویزان می باشد که در زیبا سازی بنا های ایرانی به ویژه مساجد و آرامگاه ها نقش مهمی دارد مقرنس به شکل طبقاتی که روی هم ساخته شده برای آرایش دادن بناها یا برای آن که از یک شکل هندسی به شکل هندسی دیگری تبدیل شود، به کار می روند و به نوعی تزیین حجم پردازی و تجسم سه بعدی نقش های هندسی می باشد همچنین از عناصر موثر در ساختن گنبد ها بود که بعد ها کاربرد اولیه را از دست داد و بیشتر برای تزیین بکار می رود. مقرنس ها معمولا در سطح فرو رفته گوشه های زیر سقف کار می شوند ولی می توان در بالای دیوار و سردر هم استفاده نمود با بررسی آثار به جا مانده در سال ۵۵۰ ق . م می شود دریافت مقرنس از آغاز برای تبدیل پلان مربع به دایره بوده و نقش کاربردی داشته ، که بعدها با بهره گیری از امکانات بهتر و پیشرفته تر در معماری به عنصری تزیینی تبدیل شده است به طور مثال آتشگاه پاسارگاد در دوران هخامنشی، آرامگاه داریوش در نقش رستم، کاخ آشور ، کاخ هترا بعد از اسلام نیز می توان در آثار مثل آرامگاه شاه اسماعیل سامانی سده سوم ه . ق – برج آجری امام زاده عبداله و برج طغرل سده پنجم و ششم ه. ق – گنبد نظام الملک و مسجد جامع اصفهان سده ششم ه. ق – مسجد جامع اشترجان سده ششم ه. ق ملاحظه نمود برای این هنر در دوره مغول می توان از آثاری مانند مسجد علیشاه تبریز ، آرامگاه شیخ عبدالصمد نطنز ، مسجد جامع اردبیل و آرامگاه شیخ یوسف سربستانی می توان نام برد در دوران تیموری برای مقرنس بیشتر از کاشی و موزائیک استفاده می شد از بناهای معروف ساخته شده آرامگاه تیمور در سمرقند، مسجد گوهر شاد مشهد و مسجد کبود تبریز می باشد در دوران صفویه مقرنس کاملا نقش تزیینی داشت، به سبک استالاکتیت و با کاشی و موزائیک مزین می گردید آثاری همچون امام زاده اسماعیل اصفهان، باغ چهل ستون و کاخ عالی قاپو که مجموعه ای از نماهای قلبی شکل، لوزی های نامنظم ، ستاره های چهار پر و مثلث های باریک است در دوران زندیه همان روند صفویه ادامه یافت و آثاری مانند کاخ خورشید، تالار مسجد وکیل شیراز و بنای هفت تنان شیراز ساخته شد در دوران قاجار آثاری همچون مسجد سپهسالار تهران و تیمچه امین الدوله کاشان برگرفته از این هنر می باشند در ایران مقرنس بیشتر لانه زنبوری است ولی در اندلس مربع و مستطیل هایی بودند که گرداگرد یک دایره می چرخیدن در ترکیه و سوریه برای مقرنس از سنگ استفاده می شد در مصر مقرنس استالاکتیتی را در خانقاه سلطان پارس، آرامگاه سنجر سالار، مسجد قاهره و مدرسه سلطان حسن می توان یافت مقرنس ها از لحاظ ظاهری چهار دسته اند :
- -مقرنس های جلو آمده که در نهایت سادگی و با مصالح خود ساختمان به صورت آجری و یا گچی که نمای بنا را آرایش داده ، استحکام زیادی دارد
- – مقرنس های روی هم که در چند ردیف روی هم قرار دارند و علاوه بر مصالح بنا ، گچ و آجر و سنگ نیز به آن اضافه می گردد و دارای ثبات متوسطی است
- – مقرنس معلق که شبیه استالاکتیت غارها بوده ، از چسباندن مواد مختلف مانند گچ ،سفال و کاشی به سطوح مقعر داخل بنا با استحکام کم شکل می گیرند و آویزان به نظر می رسند
- – مقرنس لانه زنبوری
نامگذاری مقرنس بر اساس محل ساخت آن است مثل چشمه طاق گلویی، کتیبه و مقرنس سر ستون.
